ចរិត៦យ៉ាង

លំនាំរាគៈ គឺច្រើនដោយសេចក្តីតម្រេក។ បុគ្គលដែលជារាគចរិត ដំណើរ​ដើរ​ជាប្រក្រតី ទ្រង់រំពាស់ ញ៉េងញ៉ង លើកដាក់ជើងស្មើ ទ្រង់ថ្នមៗ ផ្ទៃបាតជើងផត ដានជើង​កំពង់កណ្តាល ជំហរ និងអង្គុយទ្រង់សុភាពរម្យទមគួរឲ្យជ្រះថ្លា តាក់តែង​ទីដំណេកស្មើៗ មិនរណូងរណាង ប្រមូលអវយវតូចធំ ឲ្យមូលគ្នាទើបប្រាសខ្លួនដេក ពេល​ក្រោក​ក៏​សន្សឹមៗ និយាយពាក្យទ្រង់ស្រទន់ ធ្វើការងារច្រើនស្អាត ស្លៀកពាក់​ច្រើន​បរិមណ្ឌល ទំពារ​ម៉ត់ទើបលេប បានអ្វីបន្តិចបន្តួច ឆាប់ត្រេកអរ ឃើញរូបល្អ ឮសំឡេង​ពីរោះជាដើម ឆាប់ជាប់ចិត្ត ខំសម្លក់ ឬផ្ទៀងស្តាប់អស់កាលយូរ ផ្គាប់ផ្គន់​បន្តិច​បន្តួចឆាប់គាប់ចិត្ត មិនសូវ​ប្រកាន់ទោសគេ ចេញដើរ​ទៅណា​ច្រើន​អាល័យ​ទី​កន្លែង មានធម៌ប្រព្រឹត្តនៅក្នុងសន្តាន ច្រើនបិទបាំងទោសខ្លួន ច្រើនអំនួត ច្រើន​ប្រកាន់​ខ្លួន ច្រើនប្រាថ្នាលាមក ច្រើនប្រាថ្នាធំ មិនសន្តោស ច្រើនក្រអឺតក្រទម ឆ្មើងឆ្មៃ។ បុគ្គលដែលជា​រាគចរិត គួរចម្រើនកម្មដ្ឋាន ១១ គឺ អសុភ ១០ កាយគតាសតិ ១។

លំនាំទោសៈ គឺច្រើនដោយសេចក្តីប្រទូស្ត។ បុគ្គលដែលជាទោសចរិត ដើរដំណើរទ្រង់កាយដីដោយចុងម្រាម លើកដាក់ជើងរហ័ស និយាយសំដី​ដូចជា​ខឹង ធ្វើ​ការងារ​ដៃធ្ងន់មិនស្អាត ស្លៀកដណ្តប់ច្រើនរិតណែន មិនបរិមណ្ឌល ច្រើន​ពេញ​ចិត្ត​បរិភោគ​ភោជនដែលសៅហ្មង និងម្ជូរ បរិភោគធ្វើឲ្យទូញថ្ពាល់ ឆាប់លេប មិនសូវ​ទំពារ​ឲ្យ​ម៉ត់ បានអ្វីមិនល្អឆាប់តូចចិត្ត ឃើញរូប ឬស្តាប់សំឡេងមិន​ជាទី​តម្រេក ចិត្តទ្រង់ដូច​ជា​លំបាក​ណាស់ សំឡេង ឬស្តាប់មិនបានយូរ ឆាប់ប្រកាន់​ទោស​គេ ផ្គាប់ផ្គន់មិនសូវគាប់ចិត្ត ចេញ​ដើរទៅទីណា មិនមានអាល័យ​ទីកន្លែង មាន​ធម៌​ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងសន្តានច្រើនក្រោធ ច្រើន​សន្សំរឿងទុក ច្រើនបំភ្លេចគុណគេ ច្រើន​លើក​ខ្លួនផ្ទឹមស្មើនឹងលោកអ្នកធំ ច្រើន​ច្រណែន ច្រើនកំណាញ់។ បុគ្គលដែលជាទោសចរិត សមគួរដល់ការចម្រើនកម្មដ្ឋាន ៨គឺ ព្រហ្មវិហារ ៤ វណ្ណកសិណ ៤ (គឺ នីលកសិណ បីតកសិណ លោហិតកសិណ ឱទាតកសិណ)។

លំនាំមោហៈ គឺច្រើនដោយសេចក្តីវង្វេង។ បុគ្គលដែលជាមោហចរិត ដើរ​ដំណើរទ្រង់រឡេមរឡាម លើកដាក់ជើងទ្រង់ដូចជាភ័យ ដានជើង​ធ្ងន់ខាង​ក្រោយ ជំហរ និងអង្គុយមានអាការទ្រង់វឹកវរខ្ជីរខ្ជារ រៀបចំទីដំណេក​មាន​សណ្ឋាន​មិន​ល្អ ប្រាស​ខ្លួន​ដេក​ច្រើន​ច្រងេងច្រងាង ច្រើនដេកផ្កាប់មុខ គេដាស់ច្រើនថ្ងូរហុ៎ះៗ ក្រោក​យឺត ធ្វើការងារ​ចាប់​កាន់​ធូរៗ គ្រវីសគ្រវាស លំៗ ច្បោលៗ ស្លៀក​ដណ្តប់​ទ្រង់​រយីករយាក ខ្ជីរខ្ជារតាមបាន ពេញ​ចិត្តបរិភោគមិនទៀង ម្តងនេះ ម្តងនោះ បរិភោគ​ធ្វើពំនូតបាយតូចៗ ចោល​គ្រាប់​បាយ​រោយរាយក្នុងភាជន៍ ច្រើនបរិភោគ​ឲ្យ​ប្រឡាក់​មាត់ ច្រើនបរិភោគមានចិត្តរាយមាយ គិត​ពីនេះពីនោះបណ្តើរ ឃើញរូប ឬ​ស្តាប់​សំឡេង​ជាដើម ច្រើនបណ្តោយតាមគេ បើគេ​និន្ទា ក៏និន្ទាតាម បើគេសរសើរ ក៏​សរសើរ​តាម បើម្នាក់ឯងច្រើនព្រងើយៗ មានធម៌​ប្រព្រឹត្ត​ក្នុង​សន្តាន​​ច្រើន​ធុញ​ទ្រាន់ ងងុយដេក មានចិត្តអណ្តែតអណ្តូង ច្រើនក្តៅក្រហាយ​ស្តាយ​ក្រោយ ច្រើន​សង្ស័យ ប្រកាន់ត្រង់ណាមាំត្រង់ណោះ លះបង់បានក្រ។

លំនាំវិតក្កៈ គឺច្រើនដោយសេចក្តីត្រិះរិះ។ បុគ្គលដែលជាវិតក្កចរិត ឥរិយាបថ​ស្នាដៃធ្វើការងារ កិរិយាបរិភោគភោជន កិរិយាក្រឡេកមើលរូបជាដើម មាន​ទំនង​ប្រហែលៗ​គ្នានឹងមោហចរិត តែបើទុកណាជាយ៉ាងនោះ ក៏គង់​មានលំនាំ​ផ្សេង​គ្នាខ្លះ។ មោហ​តាំងនៅមិននឹងនរ ដោយវង្វេងភាន់ តែងឃ្លេងឃ្លោង ឬឆ្លេឆ្លា ដោយ​គំនិតរហ័ស។ បុគ្គល​ដែលជាវិតក្កចរិត មានធម៌ដែលប្រព្រឹត្តនៅក្នុងសន្តាន ច្រើន​ពោលតិរច្ឆានកថា លេង​សើចច្រើន ត្រេកអរក្នុងពួក មិនសូវត្រេកអរក្នុងការ​កសាង​​កុសល ច្រើនកាន់​ការមិន​ចំពោះ ពេលយប់បែកគំនិតហុយដូចផ្សែង ពេល​ថ្ងៃ​ចាត់​ការ​ក្តៅក្រហាយដូចភ្លើងឆេះ គំនិត​ច្រើនរើរុះ ឆ្លេឆ្លានេះបន្តិចនោះបន្តិច។

លំនាំសទ្ធា គឺច្រើនដោយសេចក្តីជឿ។ បុគ្គលដែលជាសទ្ធាចរិត ឥរិយាបថ​ស្នាដៃ​ធ្វើការងារ កិរិយាបរិភោគភោជន កិរិយាក្រឡេកមើលរូបជាដើម មាន​ទំនង​ប្រហែលៗ​គ្នានឹងរាគចរិត តែបើទុកណាជាយ៉ាងនោះ ក៏គង់មានលំនាំ​ផ្សេងគ្នា​ខ្លះ។ រាគចរិត តែងស្វែងរកវត្ថុកាម មិនលះបង់អំពើឥតប្រយោជន៍ ឯ​សទ្ធាចរិត តែង​ស្វែង​រក​សិលាទិគុណ មិនលះបង់អំពើដែលមានប្រយោជន៍។ បុគ្គល​ដែល​ជា​សទ្ធាចរិត មាន​ធម៌​ប្រព្រឹត្ត​នៅក្នុងសន្តាន ច្រើនលះបង់ បរិច្ចាគទាន ច្រើន​ប្រាថ្នា​ចង់​ឃើញ​ព្រះអរិយៈ ចង់​ស្តាប់​ព្រះសទ្ធម្ម ច្រើនដោយ​សេចក្តី​អំណរ​រីករាយ មិនអួតអាង​ខ្លួន មិន​បិទ​បាំងទោសខ្លួន ជ្រះថ្លាក្នុងហេតុដែលគួរជ្រះថ្លា។ បុគ្គលដែលជាសទ្ធាចរិត សមគួរចម្រើនអនុស្សតិ៦ ខាង​ដើម ពុទ្ធានុស្សតិ ធម្មានុស្សតិ សង្ឃានុស្សតិ សីលានុស្សតិ ចាគានុស្សតិ ទេវតានុស្សតិ។

លំនាំប្រាជ្ញា គឺច្រើនដោយសេចក្តីចេះដឹង។ បុគ្គលដែលជាពុទ្ធិចរិត ឥរិយាបថ​ស្នាដៃធ្វើការងារ កិរិយាបរិភោគភោជន កិរិយាក្រឡេកមើលរូបជាដើម មានទំនង​ប្រហែលៗគ្នានឹងទោសចរិត តែបើទុកណាជាយ៉ាងនោះ ក៏គង់មានលំនាំ​ផ្សេងគ្នាខ្លះ។ ទោស​ក្នុងពួកខាងអកុសល មិនមានស្នេហាជាប់នៅក្នុងអារម្មណ៍ តែង​ស្វែងរក​ទោស​ដែល​មិនពិត ប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីវៀរបង់នូវសត្វ ឯពុទ្ធិ គឺបញ្ញា​ក្នុង​ពួក​ខាងកុសល មិនមាន​ស្នេហា​ជាប់នៅក្នុងអារម្មណ៍ តែងស្វែងរកទោសដែលពិត ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដើម្បីវៀរ​បង់នូវ​សង្ខារ។ បុគ្គលដែលជាពុទ្ធិចរិត មាន​ធម៌ប្រព្រឹត្តនៅ​ក្នុង​សន្តាន ជាអ្នកប្រដៅងាយ សេព​គប់​តែកល្យាណមិត្ត ដឹងប្រមាណក្នុងភោជន មាន​សតិសម្បជញ្ញៈ ជាអ្នកភ្ញាក់រលឹក តែង​សង្វេគ​ក្នុងហេតុដែលគួរសង្វេគ ច្រើនតាំង​ទុក​នូវ​ព្យាយាមដោយឧបាយប្រាជ្ញា។ បុគ្គល​ជា​ពុទ្ធិចរិត សមគួរចម្រើនកម្មដ្ឋាន ៤ គឺ មរណានុស្សតិ ឧបសមានុស្សតិ ចតុធាតុវវដ្ឋាន អាហារេបដិកូលសញ្ញា។